انتخاب عصای مناسب

پیش از آن‌که روش راه رفتن با عصا را بیاموزیم، باید از درستی انتخاب ابزار اطمینان پیدا کنیم. «عصای مناسب» هم از نظر ارتفاع، هم از نظر نوع و ارگونومی، باید با شرایط جسمی فرد همخوانی داشته باشد. در ادامه به مهم‌ترین معیارها برای گزینش عصای مناسب اشاره می‌کنیم.

ارتفاع عصا

انتخاب ارتفاع صحیح یکی از کلیدی‌ترین عوامل است تا هنگام راه رفتن، فشار اضافی بر شانه‌ها، کمر، یا مچ دست وارد نشود. معمولاً توصیه می‌شود:

•زمانی که فرد صاف می‌ایستد و بازوهایش را در کنار بدن رها می‌کند، دسته‌ی عصا باید در راستای چین مچ دست قرار گیرد.

•در این حالت، وقتی فرد دست را روی دسته‌ی عصا می‌گذارد، آرنج باید حدود ۱۵ تا ۳۰ درجه خم شود.

عصاهای مدرن اغلب قابلیت تنظیم ارتفاع (تلسکوپی یا پله‌دار) دارند و می‌توان آن‌ها را متناسب با قد فرد تغییر داد. در صورت عدم توجه به این نکته، فرد ممکن است برای جبران ارتفاع نامناسب، بدن خود را خم کند یا شانه‌اش را بالا نگه دارد که در بلندمدت منجر به دردهای عضلانی-اسکلتی می‌گردد.

نوع عصا

بسته به شدت مشکل تعادل، قدرت عضلات، و نوع بیماری، مدل‌های مختلفی از عصا وجود دارد:

•عصای ساده (Single-Point Cane): یک پایه دارد و برای افرادی مناسب است که مشکل جدی در تعادل ندارند اما نیازمند حمایت جزئی‌اند.

•عصای چهارپایه (Quad Cane): انتهای عصا به چهار پایه کوچک تقسیم می‌شود که ثبات بیشتری نسبت به مدل‌های ساده ارائه می‌کند. در افراد مسن با تعادل ضعیف‌تر یا افرادی که در طی دوران نقاهت جراحی‌های جدی هستند، این گزینه پیشنهاد می‌شود.

•عصاهای ساعددار (Forearm Crutches یا Canadian Cane): بخشی از ساعد در یک حلقه قرار می‌گیرد و توزیع نیرو بهتر روی بالاتنه انجام می‌شود. این مدل برای افرادی که وزن بیشتری از بدن را باید بر عصا منتقل کنند (مانند پس از جراحی لگن یا شکستگی شدید پا) یا مشکل مچ دست دارند، مناسب است.

دسته‌ی ارگونومیک و سرپایه‌ی ضدلغزش

•دسته: عصای طبی باید دارای دسته‌ای باشد که با آناتومی کف دست سازگار باشد و فشار را به‌صورت یکنواخت توزیع کند. دسته‌های ارگونومیک یا فوم‌دار، احتمال ایجاد درد یا تاول در کف دست را به حداقل می‌رساند.

•سرپایه: سرپایه یا انتهای عصا باید از جنسی باشد که روی سطوح مختلف (کاشی، سنگ، آسفالت و …) کمتر سر بخورد. لاستیک‌های آج‌دار یا پایه‌های چندمنظوره (مثلاً با قابلیت نصب میخ‌ برای برف و یخ) در این زمینه مؤثرند.

اصول بیومکانیک راه رفتن با عصا

برای راه رفتن صحیح با عصا، باید به اصول اساسی بیومکانیک توجه کنیم. هدف از استفاده‌ی عصا، انتقال بخشی از وزن بدن به دست و در عین حال حفظ تعادل مناسب است. مهم‌ترین مؤلفه‌های بیومکانیک در راه رفتن با عصا عبارت‌اند از:

توزیع متعادل وزن: هنگامی که پای ضعیف یا دردناک را بر زمین می‌گذاریم، تکیه‌گاه عصا در سمت مخالف به تحمل بخشی از وزن بدن کمک می‌کند.

ایجاد محور حرکتی مناسب: عصا و پای سالم معمولاً با هم حرکت می‌کنند تا یک محور کمکی ایجاد شود و فرد در هنگام گام برداشتن پای آسیب‌دیده، تعادل خود را حفظ کند.

حفظ راستای ستون فقرات: نباید از قسمت کمر خم شویم یا شانه را بالا بگیریم. در حالت ایدئال، ستون فقرات نسبتاً صاف و گردن در امتداد آن قرار می‌گیرد.

تشخیص سمت صحیح گرفتن عصا

یک پرسش متداول بین کاربران این است که عصا را در کدام دست بگیریم؟ پاسخ کلی در اکثریت موارد عبارت است از: عصا در دست مخالف پای آسیب‌دیده یا ضعیف‌تر گرفته می‌شود. برای مثال، اگر درد یا ضعف در پای راست باشد، عصا در دست چپ حمل می‌گردد. دلیل این امر آن است که وقتی پای آسیب‌دیده را جلو می‌گذارید، عصا و پای سالم (در سمت مخالف) هم‌زمان وارد عمل می‌شوند و بخش قابل توجهی از وزن روی عصا و پای سالم توزیع می‌شود. این الگوی متقاطع (Cross Pattern) به حفظ تعادل بهتر و کاهش بار روی پای ضعیف یا دردناک کمک می‌کند.

اما استثناها نیز وجود دارد. در برخی موارد خاص (مانند وجود درد در شانه‌ی مخالف یا دست ضعیف‌تر)، پزشک یا فیزیوتراپیست دستور می‌دهد که عصا در همان سمت پای آسیب‌دیده قرار بگیرد. بنابراین، بهترین راهکار مشورت با متخصص است، اما قاعده‌ی عمومی همان قرار دادن عصا در دست مخالف پای آسیب‌دیده است.

آموزش گام‌به‌گام راه رفتن با عصا

وضعیت ایستادن اولیه

ایستادن صحیح: صاف بایستید، شانه‌ها را رها و سینه را کمی جلو دهید.

محل قرارگیری عصا: عصا را در دست مخالف پای آسیب‌دیده بگیرید. بدنه‌ی عصا باید کنار بدنتان و کمی جلوتر از پای همان سمت قرار داشته باشد.

آرنج در زاویه‌ی مناسب: آرنج باید حدود ۱۵ تا ۳۰ درجه خم باشد. این زاویه، کنترل بهتر و فشار کمتر بر مفصل مچ و شانه را تضمین می‌کند.

اولین قدم

پای ضعیف یا دردناک را کمی جلوتر بگذارید.

هم‌زمان، عصا را نیز در خطی موازی با پای ضعیف جلو ببرید. نوک عصا معمولاً هم‌راستا با پای ضعیف یا کمی جلوتر قرار می‌گیرد. فاصله‌ی عرضی مناسب با بدن به‌اندازه‌ی عرض شانه یا کمی کمتر از آن است تا تعادل بهتر حفظ شود.

گام بعدی

به‌محض آن‌که پای ضعیف و عصا روی زمین قرار گرفتند، وزن بدن را بر روی عصا و پای سالم تقسیم کنید.

حالا نوبت حرکت دادن پای سالم است. پای سالم را جلو بیاورید تا در کنار یا کمی جلوتر از پای ضعیف قرار بگیرد. این حرکت باید با کنترل و دقت صورت گیرد تا وزن اضافه یا ناگهانی به پای ضعیف تحمیل نشود.

تداوم گام‌ها

مراحل بالا را پیوسته تکرار کنید:

حرکت هم‌زمان عصا و پای ضعیف به جلو

تحمل بخشی از وزن روی عصا

جلو آمدن پای سالم

قدم بعدی و ادامه‌ی چرخه

در این فرایند، سرعت حرکت بهتر است متعادل و متناسب با سطح تعادل فرد باشد. گام‌های خیلی سریع خطر بر هم خوردن تعادل را افزایش می‌دهد، و گام‌های بیش‌ازحد آهسته ممکن است باعث خستگی دست‌ها و بازو شود.

شیوه‌ی بالا و پایین رفتن از پله‌ها

حرکت در پله‌ها، چه بالا رفتن و چه پایین آمدن، می‌تواند چالشی جدی برای کسانی باشد که از عصا استفاده می‌کنند. در صورت عدم رعایت تکنیک صحیح، خطر زمین‌خوردگی بالا می‌رود. این مراحل کلی تحت عنوان «بالا رفتن با پای سالم و پایین آمدن با پای ضعیف» (Up with the Good, Down with the Bad) شناخته می‌شود.

بالا رفتن از پله

قرارگیری در ابتدای پله: رو به پله بایستید و عصا را در دست مخالف پای ضعیف بگیرید.

اول پای سالم: پای سالم را روی پله‌ی بالاتر بگذارید. در این لحظه، وزن بدن بر روی عصا (در سطح پایین) و پای سالم (در پله‌ی بالاتر) توزیع می‌شود.

انتقال وزن: با تکیه بر پای سالم و همچنین عصا، بدن را بالا بکشید و پای ضعیف را نیز روی همان پله بیاورید. در برخی موارد، می‌توانید پای ضعیف و عصا را هم‌زمان به پله‌ی بالاتر منتقل کنید.

تکرار: این فرایند را تا رسیدن به بالاترین پله ادامه دهید. هر بار اول پای سالم بالا می‌رود، سپس پای ضعیف و عصا به آن می‌پیوندند.

پایین آمدن از پله

قرارگیری در بالای پله: پشت لبه‌ی پله بایستید، عصا همچنان در دست مخالف پای ضعیف باشد.

اول پای ضعیف: پای ضعیف را به همراه عصا روی پله‌ی پایین‌تر بگذارید. بهتر است ابتدا عصا را روی لبه‌ی پله‌ی پایین قرار دهید تا پشتیبانی لازم برای حرکت پای ضعیف فراهم باشد.

انتقال وزن: با تکیه بر عصا و پای ضعیف در پله‌ی پایین‌تر، حالا پای سالم را نیز به همان پله پایین بیاورید.

تکرار: این روند را پله به پله تا رسیدن به پایین ادامه دهید.

نکته‌ی مهم در هر دو حالت بالا و پایین رفتن از پله: حفظ ثبات و دقت در قرار دادن عصا روی پله است. اگر لبه‌ی پله خیلی باریک باشد یا عصا روی سطوح لغزنده قرار بگیرد، احتمال لغزش افزایش می‌یابد. در صورت وجود نرده یا دستگیره در پله‌ها، می‌توان از آن همزمان با عصا استفاده کرد و ثبات بیشتری به دست آورد.