طبیعت‌گردی ۱۳ فروردین همراه سالمندان
طبیعت‌گردی ۱۳ فروردین همراه سالمندان
یکی از جذاب‌ترین آیین‌های ایرانی که هم خاطرات خانوادگی لذت‌بخشی می‌آفریند و هم فرصتی برای دمیدن روحیه‌ی جمعی است، طبیعت‌گردی ۱۳ فروردین یا همان «سیزده‌به‌در» است. ایرانیان در این روز طبق سنت دیرینه از خانه بیرون می‌روند، در دامان طبیعت اتراق می‌کنند، دقایق و لحظات مفرحی را با بازی‌ها، غذاها و گفت‌وگوهای دوستانه سپری می‌کنند و سرانجام با گره‌زدن سبزه و رهاکردن آن در آب یا طبیعت، نمادی از پایان جشن نوروزی را رقم می‌زنند. اما در این میان، شاید گروهی از اعضای خانواده – به‌خصوص سالمندان یا افراد دارای محدودیت حرکتی – نگرانی‌هایی درمورد پیمودن مسیر، نشستن روی زمین، خطر لیزخوردن در چمن یا ناتوانی در همراهی جمع داشته باشند.
دسترسی سریع
در این مطلب، قصد داریم نکاتی ارائه دهیم تا سالمندان نیز بتوانند با امنیت و راحتی در شادی‌های سیزده‌به‌در شریک شوند. با رعایت این توصیه‌ها، نه‌تنها شور جمعی خانواده بالاتر می‌رود، بلکه سالمندان نیز احساس ارزشمندی و حضور فعال‌تری را تجربه می‌کنند.
چرا توجه به سالمندان در روز ۱۳ فروردین مهم است؟
درست است که نوروز و روز طبیعت بهانه‌ی شادی همگانی است، اما معمولاً فعالیت‌های مرتبط با این روز (مانند راه‌رفتن روی چمن مرطوب یا نشستن طولانی بر زمین) برای افراد سالمند یا دچار کم‌توانی جسمی چالش‌هایی به همراه دارد:
ترس از افتادن: زمین لغزنده‌ی چمن، ریشه‌های بیرون‌زده‌ی درختان یا سنگلاخ‌های موجود در مسیر ممکن است خطر سقوط را بالا ببرد. سالمندانی که حتی در زمین مسطح مشکل تعادل دارند، در طبیعت نگران‌تر می‌شوند.
درد مفاصل: آرتروز زانو، کمردرد، مشکلات لگن یا مچ پا – همگی در فضای بیرونی و ناملایمات زمین، امکان تشدید درد را فراهم می‌کنند. نشستن روی زمین هم برای بسیاری دردناک است.
احساس جدایی: اگر فضا یا شرایط برای سالمندان مهیا نباشد، آن‌ها ممکن است ترجیح دهند در خانه بمانند و از جمع جدا شوند. این انزوای ناخواسته می‌تواند اثر منفی بر روحیه‌ی فرد و دیگر اعضای خانواده داشته باشد.
از دست دادن خاطرات خانوادگی: روز سیزده‌به‌در، فرصت ناب خاطره‌سازی میان نسل‌هاست. حضور سالمندان و روایت خاطرات قدیم باعث گرمای بیشتر جمع می‌شود. بنابراین، فراهم کردن شرایط مناسب، تجربه‌ی نوروزی را برای همه ارزشمندتر می‌کند.
بدین منظور، توجه به نیازهای سالمندان و همراه‌کردنشان در طبیعت‌گردی، گامی مهم در استحکام روابط خانوادگی و افزایش رضایت آن‌هاست.
انتخاب محل مناسب برای پیک‌نیک روز طبیعت با حضور سالمندان
اولین گام برای نوروزگردی همراه سالمندان، انتخاب محلی است که نسبتا هموار، ایمن و قابل دسترس باشد. در این‌باره نکات زیر را در نظر بگیرید:
نزدیکی به مسیر ماشین: اگر مسیری طولانی از پارکینگ تا نقطه‌ی نشستن باشد، سالمند خسته یا مضطرب خواهد شد. مکانی را جست‌وجو کنید که فاصله‌ی پیاده‌روی کوتاهی نیاز داشته باشد.
سطح نسبتاً هموار: گشت‌وگذار در جنگل‌های انبوه یا روی تپه‌های سنگی ممکن است دشوار باشد. یک پارک جنگلی با مسیرهای پیاده‌روی محکم یا محوطه‌ی چمنی ملایم می‌تواند ایده‌آل باشد.
امکانات بهداشتی و سرویس بهداشتی قابل دسترس: سالمندان اغلب نیاز مداوم به دستشویی دارند، به‌خصوص اگر مشکل فشار خون، قند خون یا داروهای ادرارآور استفاده می‌کنند. مکانی که سرویس بهداشتی فرنگی یا دست‌کم امکانات نزدیک داشته باشد، مناسب‌تر است.
آفتاب یا سایه: اگر سالمند حساسیت به آفتاب دارد یا مشکل فشار خون، بهتر است محلی سایه‌دار پیدا کنید. اگر در منطقه‌ای سرد به پیک‌نیک می‌روید، آفتاب ممکن است بسیار خوشایند باشد. پس بر اساس وضعیت سلامتی فرد تصمیم بگیرید.
محل نشستن در ارتفاع مناسب: بسیاری از پارک‌ها در نوروز شلوغ می‌شوند و ممکن است نیمکت‌ها اشغال شوند. از قبل برنامه‌ریزی کنید و صندلی‌های تاشو قابل حمل همراه داشته باشید.
ابزارها و امکانات ضروری برای راحتی سالمندان
بسیاری از مشکلاتی که مانع لذت‌بردن سالمند از طبیعت‌گردی می‌شود، با تدارک چند وسیله‌ی ساده رفع خواهد شد:
زیرانداز ضخیم و صندلی تاشو: نشستن روی زمین ممکن است برای زانو یا کمر سالمند سخت باشد. یک صندلی تاشو با ارتفاع مناسب و تکیه‌گاه استاندارد یا حتی نیمکتی کوچک، به آسایش فرد کمک می‌کند.
عصا یا واکر: اگر سالمند در حفظ تعادل مشکل دارد، یک عصای سبک و راحت ــ یا در صورت ضرورت، واکر تاشو ــ خیال همه را از بابت افتادن راحت می‌کند. به‌خصوص روی چمن مرطوب یا زمین شیب‌دار، عصا واقعاً می‌تواند همراه شایسته‌ای باشد.
کفش طبی: توصیه شود سالمند کفشی بپوشد که زیره‌ی ضدلغزش و حمایت از قوس پا داشته باشد. کفش راحت با یک لایه بالشتکی، فشار روی زانو را کاهش می‌دهد.
یک پتو یا روکش اضافه: برای این‌که اگر سالمند خواست روی زمین دراز بکشد یا پاهایش را بالا بگذارد، یک لایه‌ی نرم و تمیز در دسترس باشد. همچنین در صورت سردی هوا، پتو به گرم نگه داشتن او کمک می‌کند.
تشک و بالش کمری: برای نشستن طولانی روی صندلی یا نیمکت، بالش کمری مانع درد گردن و کمر می‌شود.
چند توصیه برای سالمندان در پیک‌نیک
حتی در روز طبیعت، چند اصل مرتبط با فیزیوتراپی ساده به‌کار ببندید:
تغییر وضعیت مکرر: سالمند را تشویق کنید هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه کمی قدم بزند (با عصا یا بازوی یک همراه) یا از حالت نشسته به ایستاده و بلعکس تغییر حالت دهد. این مانع خشکی مفاصل و جریان نامطلوب خون می‌شود.
حرکات کششی ملایم: چند حرکت ساده‌ی کششی برای زانو و پشت پا. برای مثال، بنشینید و یک پا را جلو آورید و کمی خم شوید تا کشش همسترینگ حس شود. یا ایستاده، پاشنه‌ی پا را به پشت بگیرید (Quad Stretch) تا عضلات چهارسر ران سبک شوند.
حمایت در زمین شیب‌دار یا ناهموار: هنگام راه رفتن روی مسیر شیب‌دار یا مرطوب، حتماً همراهی یک نفر لازم است. گاهی یک دست به عصا و دست دیگر روی شانه‌ی همراه می‌تواند فشار روانی از احتمال افتادن را از بین ببرد.
استراحت روی صندلی ارتفاع مناسب: اصرار به نشستن کامل روی زمین نداشته باشید. برخی سالمندان از زمین بلندشدن برایشان بسیار سخت است. صندلی‌هایی با ارتفاع ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر بهترین گزینه‌اند.
تغذیه و هیدراتاسیون
روز سیزده‌به‌در اغلب با صرف غذاهای سنتی (مثل آش رشته)، تنقلات، نوشیدنی‌های شیرین و … همراه است. برای سالمندان (به‌ویژه با فشار خون، دیابت یا ناراحتی‌های گوارشی) نکات زیر مفید است:
مصرف آب کافی: در فضای بیرون، ممکن است کم‌آبی رخ دهد. سالمند اغلب عطش را دیر حس می‌کند. تلاش کنید هر یک ساعت، چند جرعه آب بنوشند.
اعتدال در خوراکی‌ها: نوروز با شیرینی و آجیل معنا پیدا می‌کند، اما زیاده‌روی در قند و چربی، درد مفصل یا التهاب را تشدید می‌کند و خستگی ایجاد می‌کند. سعی کنید آجیل خام و میوه‌های تازه هم در دسترس باشد.
غذاهای سبک و زودهضم: همراه داشتن وعده‌های پرحجم مثل برنج و گوشت چرب، موجب سنگینی می‌شود. شاید بهتر باشد غذای کم‌چرب، سبزیجات و پروتئین سبک (مثلا مرغ یا حبوبات) برای سالمند تدارک ببینید.
ملزومات دیابتی یا فشار خون: اگر سالمند قند خون بالا دارد، نباید بدون اندازه‌گیری قند، شیرینی فراوان بخورد. دستگاه تست قند و قرص‌ها را فراموش نکنید.
بازی‌ها و تفریحات مناسب سالمندان
سیزده‌به‌در غالباً همراه با بازی‌های گروهی (مثل توپ‌بازی، طناب‌کشی، وسطی و …) است که ممکن است برای سالمند چالش‌برانگیز یا غیرممکن باشد. اما با کمی خلاقیت:
بازی‌های نشسته: مثل بازی‌های فکری، اسم‌وفامیل، گل‌یاپوچ، طرح معما و حافظ‌خوانی. این بازی‌ها هم نشاط گروه را بالا می‌برد، هم حرکت شدید نمی‌خواهد.
موسیقی و خواندن دسته‌جمعی: داشتن یک اسپیکر کوچک یا ساز دستی (مثل دف یا تنبک) شادمانی را افزایش می‌دهد. سالمند نیز می‌تواند همراهی کند و حس تنهایی نداشته باشد.
عکاسی و فیلم‌برداری: سالمند می‌تواند نقش فیلم‌بردار خانوادگی را ایفا کند و با دوربین یا گوشی لحظات را ثبت کند. این مشارکت هم به او حس مفید بودن می‌دهد و هم خاطره‌ساز می‌شود.
نقاشی یا رنگ‌آمیزی: برخی سالمندان به هنر علاقه دارند. می‌توان کاغذ و مدادرنگی یا قلم‌مو و آبرنگ همراه برد و از طبیعت ایده گرفت.
استفاده از عصا برای سالمندان در سیزده‌به‌در
یکی از کارآمدترین وسایل کمکی برای تحرک ایمن سالمندان در محیط‌های بیرونی، عصا است. این ابزار اگر به‌شکل مناسب انتخاب شود، می‌تواند فشار زانو را کاهش دهد، حس تعادل را بالا ببرد و حتی ظاهری شیک و محترمانه به فرد بدهد. نکات مهم در انتخاب و استفاده از عصا عبارت‌اند از:
جنس و وزن عصا: عصای چوبی سبک (مثلا از چوب راش یا افرا) بسیار دل‌نشین‌تر از عصای فلزی ساده است. اگر فرد عادت به استفاده‌ی طولانی دارد، عصایی سبک با کیفیت بالا مانع خستگی بازو می‌شود.
تنظیم ارتفاع: قانون کلی این است که در حالت ایستاده، بالای دسته‌ی عصا با چین مچ دست هم‌ارتفاع باشد. در نتیجه آرنج حدود ۱۵ تا ۳۰ درجه خم شود.
سرپایه‌ی ضدلغزش: برای فضای چمنی یا مرطوب، حتماً یک سرپایه‌ی لاستیکی آج‌دار یا چهارپایه‌ی کوچک می‌تواند به‌طور چشمگیری خطر سرخوردن را پایین بیاورد.
دسته‌ی ارگونومیک: اگر سالمند از درد مچ یا آرتروز دست رنج می‌برد، دسته‌ی عصا بهتر است ارگونومیک باشد (مثلا مدل دربی یا ارگونومیک پالم). این طراحی فشار دست را پخش می‌کند.
مسیر و فعالیت‌ها
اگر قصد دارید سالمندان را در این روز علاوه بر پیک‌نیک، به گشت‌وگذار بیشتر (مثل بازدید از یک مکان تاریخی یا گردش در پارک جنگلی بزرگ) ببرید، برنامه‌ریزی کنید:
تعیین فاصله‌ها: بررسی کنید آیا سالمند می‌تواند تا مقصد پیاده بیاید یا باید با وسیله‌ی نقلیه نزدیک‌تر برود؟
سرعت و زمان: پیاده‌روی را از قبل اعلام کنید. گاها گروه جوانتر ممکن است سریع جلو بروند و سالمند را عقب بگذارند. بهتر است گروهی که همراه اوست با ریتم آهسته پیش برود.
استراحت در ایستگاه‌های کوتاه: هر ده دقیقه تا پانزده دقیقه، نقطه‌ای برای نشستن یا ایستادن در نظر داشته باشید. این کار مانع احساس خستگی در پاها می‌شود.
درجه سختی فعالیت: از کوهنوردی سنگین یا راه رفتن طولانی روی مسیرهای خاکیِ پر از سنگ پرهیز کنید. ممکن است خطر سقوط بالا برود.
بازگشت به خانه: مراقبت پس از طبیعت‌گردی
حتی با وجود رعایت نکات مراقبتی، سالمندان ممکن است پس از چند ساعت در فضای آزاد کمی خسته شوند یا دردشان عود کند. توصیه می‌شود:
کمپرس سرد یا گرم: اگر زانوی فرد دچار التهاب یا ورم شده، کمپرس سرد بلافاصله پس از بازگشت به خانه مناسب است. اگر درد مزمن عضلانی دارد، کمپرس گرم یا دوش آب گرم می‌تواند باعث آرامش شود.
ماساژ ملایم: ماساژ سبک با روغن‌های ملایم (مثلا روغن زیتون یا نارگیل) در اطراف زانو و عضلات ران، باعث رفع خستگی و بهبود جریان خون می‌شود. البته اگر پزشک منع نکرده باشد.
استراحت فعال: به جای تمام روز خوابیدن، بهتر است حرکات کششی نرم و کوتاه در خانه انجام دهند تا عضلات شل شوند.
استفاده‌ی مداوم از وسایل کمکی در خانه: اگر در طبیعت از عصا یا واکر استفاده کردند و حس خوبی داشتند، توصیه کنید در خانه هم متناسب با شرایطشان، از آن بهره ببرند تا فشار را از مفصل زانو یا کمرشان بردارند.
در طبیعت‌گردی ۱۳ فروردین، گاه تصور می‌کنیم سالمندان بهتر است در خانه بمانند تا با درد و سختی مواجه نشوند، اما واقعیت آن است که با رعایت چند نکته می‌توان حضور آن‌ها را امکان پذیر کرد. خانواده و سالمندان هر دو از این تجربه‌ی مشترک سود می‌برند: خانواده از همراهی و خاطرات غنی گذشته لذت می‌برد و سالمند نیز حس احترام، نشاط و عضویت فعال در زندگی خانوادگی را دوباره لمس می‌کند.
خرید از گالری عصادست
اگر در طی برنامه‌ریزی برای طبیعت‌گردی نوروزی، تصمیم گرفتید برای راحتی و امنیت حرکت سالمندان از عصای چوبی استفاده کنید، گالری عصادست می‌تواند گزینه‌ی مناسبی باشد. مجموعه‌ی تخصصی عصادست، انواع عصاهای چوبی و طبی را با طراحی‌های متنوع، از ساده و مینیمال گرفته تا منبت‌کاری‌شده‌ی لوکس، عرضه می‌کند. همچنین خدماتی چون تنظیم ارتفاع بر اساس قد شخص و مشاوره‌ی تخصصی برای انتخاب مدل ارگونومیک و سرپایه‌ی ضدلغزش را در اختیار مشتریان قرار می‌دهد. با مراجعه به گالری عصادست، می‌توانید عصایی زیبا، سبک و مطمئن تهیه کنید که هم در سیزده‌به‌در و هم در روزهای دیگر، همراهی ایمن برای سالمندان عزیز باشد.
